زخم‌های عفونی، زخم‌هایی هستند که به دلیل ورود میکروارگانیسم‌ها (مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها یا قارچ‌ها) به داخل بافت بدن، دچار عفونت می‌شوند. این نوع زخم‌ها می‌توانند به دلایل مختلفی ایجاد شوند، مانند بیماری‌ها، جراحات، یا عمل‌های جراحی. برخی از عفونت های سطحی با رعایت نکات بهداشتی به خودی خود درمان می شوند. سایر عفونت های زخم در صورت عدم درمان به موقع تشدید خواهند شد و باید از روش های پزشکی جهت درمان آنها استفاده کرد.
معرفی زخم عفونی
پوست بدن از قسمت های متفاوتی تشکیل شده است که لایه رویی آن توسط یک غشای نازک و اسیدی محافظت می شود. این لایه از غده چربی به نام گوشته اسیدی به تولید می رسد که وظیفه تنظیم PH پوست را بر عهده دارد. این گوشته از میکروارگانیسم های طبیعی پوست که وظیفه جلوگیری از ورود میکروب ها و عوامل بیماری زا را در زمان خراش یا بریدگی پوست به بدن دارند، محافظت می کند.
این عوامل در بیشتر مواقع بی خطر هستند و سبب ایجاد عفونت در زخم نمی شوند. در صورتی که برش روی پوست عمیق باشد، سیستم ایمنی بدن در معرض خطر قرار خواهد گرفت و میکروارگانیسم ها با ورود به زخم و بدن، عاملی برای ایجاد عفونت خواهند شد. البته این امر بستگی به عمق و نوع زخم نیز دارد. این زخم ها به نام زخم های عفونی شناخته می شوند و باید هر چه زودتر درمان آنها آغاز شود.
علائم زخم‌های عفونی
- قرمزی و تورم در ناحیه زخم
- درد یا حساسیت
- ترشحات (گاهی اوقات چرکی)
- گرما در ناحیه عفونی
- تب و خستگی در برخی موارد
چه زمانی زخم عفونی خطرناک می شود؟
- وجود بیماری‌های مزمن (مانند دیابت)
- سیستم ایمنی ضعیف
- جراحات عمیق یا طولانی‌مدت
- مراقبت ناکافی از زخم‌ها
درمان
- تمیز کردن و شستشوی زخم با مواد ضدعفونی‌کننده و خشک کردن آن بعد از شستشو
- آنتی‌بیوتیک‌ها با تجویز پزشک متخصص برای کنترل عفونت: برای درمان کامل عفونت و جلوگیری از مقاوم شدن باکتری ها به دارو، فرد باید دوره آنتی بیوتیک را کامل کند.
- پوشاندن زخم با پانسمان های مخصوص زخم عفونی که طبق نظر درمانگر انتخاب می شود.
- تخلیه و از بین بردن بافت آسیب دیده یکی از بهترین درمان های زخم عفونی عنوان می شود. از این طریق پزشک زخم را تخلیه می کند تا عفونت ها از آن خارج شود. این امر دبریدمان نیز نامیده می شود.
- در برخی موارد، ممکن است نیاز به جراحی باشد تا بافت عفونی خارج شود.
* استفاده از داروهای ضد درد نیز در طول دوره درمان کمک بسیاری برای کاهش درد بیمار می کند.
نکات مهم در تسریع فرایند درمان زخم عفونی
- تغذیه مناسب و نوشیدن آب کافی:
رژیم غذایی نقش مهمی در تسریع التیام زخم‌های عفونی ایفا می‌کند. مصرف موادی که سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کنند و فرایند ترمیم بافت را بهبود می‌بخشند، بسیار مفید است:
مصرف روزانه میوه‌ها و سبزیجاتی مانند سیب زمینی، کلم بروکلی، انواع جالیز و پرتقال که سرشار از ویتامین C هستند، توصیه می‌شود. این ویتامین نقش مهمی در تقویت دستگاه ایمنی و تولید کلاژن برای بهبود التیام زخم دارد.
پروتئین‌هایی مانند ماهی، مرغ، تخم مرغ و لوبیا با فراهم کردن اسیدهای آمینه ضروری مورد نیاز، التیام بافت را تسریع می‌بخشند.
بهتر است از مصرف قند و شکر، غذاهای چرب و سرخ شده، الکل و سیگار که سیستم ایمنی را تضعیف می‌کنند، پرهیز شود.
- تقویت سیستم ایمنی با مصرف مکمل‌های موثر در ترمیم زخم
- رعایت اصول بهداشتی
توصیه‌ها
- همواره زخم‌های خود را تمیز نگه‌دارید و در صورت مشاهده علائم عفونت، به پزشک مراجعه کنید.
- از خوددرمانی بپرهیزید و دائماً وضعیت زخم را تحت نظر داشته باشید.
علل شایع زخم‌های عفونی می‌توانند متنوع باشند و بسته به وضعیت فرد و نوع زخم متغیر هستند. در ادامه به برخی از این علل اشاره می‌کنم:
علل شایع عفونی شدن زخم ها
- باکتری‌ها
- باکتری‌های گرم مثبت مانند استافیلوکوکوس آرئوس (از جمله سویه‌های مقاوم به متی‌سیلین، MRSA) و استرپتوکوکوس.
- باکتری‌های گرم منفی مانند اشرشیا کلی و پورفیروتزارایس پاکستراریوس.
- ویروس‌ها
- ویروس‌هایی مانند هرپس سیمپلکس که می‌توانند باعث عفونت‌های پوستی شوند.
- قارچ‌ها
- برخی از قارچ‌ها مانند کاندیدا می‌توانند عفونت‌های پوستی ایجاد کنند.
- زخم‌های جراحی
- زخم‌هایی که پس از جراحی باقی می‌مانند، در صورت عدم مراقبت مناسب می‌توانند عفونی شوند.
- دیابت
- بیماران دیابتی به دلیل کاهش توانایی بدن در ترمیم زخم‌ها و عفونت‌ها، مستعد به عفونت زخم هستند.
- جراحات و بریدگی‌ها
- بریدگی‌ها و جراحات باز، در صورت تماس با محیط‌های آلوده یا عدم تمیز نگه‌داشتن، می‌توانند عفونی شوند.
- نیش حشرات
- نیش حشرات می‌تواند باعث ورود میکروب‌ها به داخل بدن شود و عفونت ایجاد کند.
- سوختگی‌ها
- سوختگی‌ها به دلیل آسیب به پوست و لایه‌های زیرین آن، مستعد به عفونت هستند.
- تجهیزات پزشکی
- استفاده از کاتترها، تزریقات غیر بهداشتی، یا دیگر تجهیزات پزشکی، می‌تواند عامل ورود میکروب‌ها به بدن شود.
عوامل ایجاد خطر عفونت در زخم
- ضعف سیستم ایمنی: کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند (مانند بیماران با نقص ایمنی، بیماران HIV، یا کسانی که داروهای سرکوب‌کننده ایمنی مصرف می‌کنند).
- بهداشت ناکافی: عدم رعایت بهداشت، دست نشستن مناسب و عدم تعویض منظم پانسمان زخم‌ها.
- محیط‌های آلوده: قرارگیری زخم در محیط‌های کثیف و آلوده.
پیشگیری از عفونت زخم
- رعایت بهداشت شخصی: شستن دست‌ها و تمیز نگه‌داشتن زخم‌ها.
- پانسمان مناسب: استفاده از پانسمان‌های استریل و تعویض منظم آنها.
- مشاوره پزشکی: در صورت مواجهه با زخمی که علائم عفونت دارد، سریعاً به پزشک مراجعه کنید.
زخم‌های عفونی را می‌توان بر اساس شدت و میزان پیچیدگی به چند دسته طبقه‌بندی کرد. این طبقه‌بندی به پزشکان کمک می‌کند تا بهترین روش درمانی را انتخاب کنند و بیمار را به درستی راهنمایی کنند.
طبقه‌بندی زخم‌های عفونی بر اساس شدت
- زخم‌های سطحی (محدود به پوست)
- علائم: قرمزی، تورم، درد محدود به ناحیه زخم، ترشحات چرکی کم.
- درمان: تمیز کردن زخم، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های موضعی، پانسمان مناسب.
- مثال‌ها: بریدگی‌های سطحی، خراشیدگی‌ها.
- زخم‌های عمیق (درگیر کننده بافت‌های زیرین)
- علائم: قرمزی و تورم گسترده‌تر، درد شدیدتر، ترشحات چرکی بیشتر، کاهش حرکت عضو.
- درمان: تمیز کردن عمیق زخم، تجویز آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی یا تزریقی، در برخی موارد جراحی تخلیه.
- مثال‌ها: زخم‌های ناشی از گازگرفتگی حیوانات، زخم‌های عمیق پس از جراحی.
- زخم‌های مزمن (طولانی‌مدت)
- علائم: عدم بهبود زخم به مدت طولانی (معمولاً بیش از ۶ هفته)، تورم و قرمزی مزمن، ترشحات مداوم.
- درمان: مراقبت‌های ویژه، استفاده از درمان‌های پیشرفته مانند وکیوم تراپی، درمان با اکسیژن پرفشار.
- مثال‌ها: زخم‌های دیابتی، زخم‌های بستر.
- زخم‌های نکروز (نکروتیک)
- علائم: بافت مرده سیاه یا قهوه‌ای در ناحیه زخم، بوی نامطبوع، ترشحات زیاد و چرکی، درد شدید.
- درمان: جراحی برای برداشت بافت مرده (دبریدمان)، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های قوی، مراقبت ویژه.
- مثال‌ها: زخم‌های ایجاد شده به دلیل گانگرن، عفونت‌های شدید باکتری‌های بی‌هوازی.
- زخم‌های سیستمیک (منتشر به سایر نقاط بدن)
- علائم: تب بالا، لرز، ضعف عمومی، انتشار عفونت به سایر نقاط بدن، تعفن شدید.
- درمان: بستری در بیمارستان، تجویز آنتی‌بیوتیک‌های وسیع‌الطیف تزریقی، مراقبت‌های ویژه، جراحی در موارد شدید.
- مثال‌ها: سپسیس ناشی از زخم‌های عفونی، عفونت‌های گسترده پس از جراحی.
عوامل مؤثر در شدت عفونت
- نوع میکروارگانیسم: برخی باکتری‌ها و ویروس‌ها علاوه بر ایجاد عفونت، به سرعت به بافت‌ها نفوذ کرده و به سایر نقاط بدن منتشر می‌شوند.
- وضعیت سیستم ایمنی: افراد با سیستم ایمنی ضعیف‌تر مستعد تر به عفونت‌های شدیدتر هستند.
- محل زخم: زخم‌های نزدیک به نواحی حیاتی بدن مانند عروق بزرگ یا اعصاب مهم ممکن است پیچیده‌تر شوند.
برای درمان زخم‌های عفونی، روش‌های مختلفی بر اساس نوع و شدت عفونت وجود دارد. این درمان‌ها می‌توانند شامل اقدامات خانگی ساده تا مداخلات پزشکی پیچیده باشند. در ادامه به دسته‌بندی و توضیح انواع درمان‌های زخم‌های عفونی می‌پردازیم:
درمان‌های اولیه و خانگی
۱. تمیز کردن زخم
استفاده از آب مقطر یا سالین برای شستشوی زخم.
استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده ملایم (مثل پراکسید هیدروژن یا کلرهگزیدین)
۲. پانسمان زخم
استفاده از گاز استریل یا بانداژ برای پوشاندن زخم و جلوگیری از ورود آلودگی.
تعویض منظم پانسمان برای جلوگیری از تجمع ترشحات.
۳. استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های موضعی
پمادها یا کرم‌های آنتی‌بیوتیکی برای جلوگیری یا درمان عفونت‌های سطحی.
درمان‌های دارویی
- آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی یا تزریقی
- در موارد عفونت‌های عمیق یا پیچیده، پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی یا تزریقی را تجویز کند.
- تجویز داروها بر اساس نوع باکتری عامل عفونت و شدت آن صورت می‌گیرد.
- داروهای ضد درد و ضد التهاب
- استفاده از مسکن‌ها یا داروهای ضد التهاب برای کاهش درد و تورم.
درمان‌های تخصصی و پیشرفته
- دبریدمان (برداشت بافت مرده)
- برداشتن بافت‌های عفونی یا نکروتیک توسط پزشک با استفاده از ابزار جراحی یا مواد شیمیایی خاص.
- این روش کمک می‌کند که بافت سالم زیرین بتواند بهتر بهبود یابد.
- وکیوم تراپی (تراپی با فشار منفی)
- استفاده از دستگاه‌هایی که فشار منفی ایجاد می‌کنند تا ترشحات زخم را خارج کرده و پروسه بهبود را تسریع کنند.
- درمان با اکسیژن پرفشار (Hyperbaric Oxygen Therapy)
- قرار دادن بیمار در محیطی با اکسیژن پرفشار برای افزایش سطح اکسیژن در بافت‌ها و تسریع روند بهبودی.
مراقبت‌های بیمارستانی
- بستری و مراقبت ویژه
- در موارد عفونت‌های شدید یا سیستمیک (مانند سپسیس)، بیمار ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان داشته باشد.
- تجویز آنتی‌بیوتیک‌های وسیع‌الطیف و مداخلات پزشکی دیگر.
- جراحی
- در موارد بسیار شدید که امکان برداشت بافت عفونی با روش‌های غیرجراحی وجود ندارد، جراحی لازم است.
- این جراحی‌ها ممکن است شامل برداشت کامل زخم یا عفونت‌های نواحی عمیقتر باشد.
درمان‌های تکمیلی
فیزیوتراپی و توانبخشی
- بازگرداندن حرکت و عملکرد ناحیه آسیب‌دیده.
- کمک به تقویت عضلات و بهبود جریان خون.
- تغذیه مناسب
- مصرف غذاهای غنی از پروتئین، ویتامین C، زینک، و مواد مغذی دیگر که به ترمیم و بازسازی بافت‌ها کمک می‌کنند.
نکات مهم در مدیریت زخم‌های عفونی
- مشاوره پزشکی: همواره در صورت وجود علائم عفونت به پزشک مراجعه کنید.
- رعایت بهداشت شخصی: شستن دست‌ها و تمیز نگه‌داشتن زخم.
- دوری از خوددرمانی: بدون مشاوره با پزشک، از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای دیگر خودداری کنید.
نتیجه گیری
اگر درمان زخم های عفونی به درستی اتفاق نیفتد یا اصلا مداوا نشوند، عوارضی به همراه خواهند داشت. در این شرایط عفونت تا بافت های عمیقتر نفوذ می کند و در نهایت وارد خون می شود. چنانچه طی یک تا دو روز آینده با درمان زخم عفونی در خانه نشانه های بهبود را ندیدید، به پزشک مراجعه کنید تا درمان مناسب برای زخم تشخیص و اعمال شود.